Αγαπητοί Αντιπρόσωποι, Αγαπητοί Φίλοι,
Ο Παρθενώνας, αυτό το μοναδικό μνημείο συμμετρίας και ομορφιάς χτίστηκε για να τιμήσει την Αθηνά – θεά, γυναίκα, έκφραση η ίδια της παιδείας, της γνώσης και του πολιτισμού – Αθηνά θεά της σοφίας.
Σαν Ελληνίδα, σαν γυναίκα και σαν εκπρόσωπος της πρώτης Σοσιαλιστικής Κυβέρνησης της Ελλάδας, είμαι περήφανη που ο Παρθενώνας, το μνημείο που αντιστάθηκε στο χρόνο, στους πολέμους, στις ξένες κατοχές έχει επιλεγεί σαν σύμβολο της UNESCO. Καθώς άφηνα την Ελλάδα, κοιτάζοντας απ’ το παράθυρο του αεροπλάνου, κάτω απ’ τον Αττικό ήλιο τα ερείπια του Παρθενώνα, μια παλιά ιδέα ξαναήρθε στο μυαλό μου. Σ’ όλες σχεδόν τις μυθολογίες του κόσμου οι θεότητες της Σοφίας και της Ειρήνης είναι γυναίκες. Γιατί η γυναίκα φέρνει τη ζωή μέσα της, η γυναίκα είναι δεμένη με τη ζωή την ίδια και είναι αφιερωμένη στην προστασία της.
Αλλά αν στη μυθολογία οι γυναίκες ήταν θεές Σοφίας και Ειρήνης στη σημερινή πραγματικότητα οι γυναίκες γίνονται καμιά φορά Υπουργοί Πολιτισμού. Αν οι πληροφορίες μου είναι ακριβείς, σε δέκα χώρες του κόσμου τα Υπουργεία Πολιτισμού τα κατέχουν γυναίκες. Σ’ αυτό τον ανδροκρατούμενο κόσμο μας δεν είναι πολύ χαμηλό ποσοστό. Τα πράγματα θα πήγαιναν καλύτερα, αν οι γυναίκες έπαιζαν πιο σημαντικό ρόλο, και τούτη η Διάσκεψη θα οδηγούσε σε περισσότερο συγκεκριμένα συμπεράσματα, αν η συμμετοχή των γυναικών ήταν μεγαλύτερη. Το λέω αυτό όχι μόνο γιατί είμαστε εμείς οι γυναίκες, που νοιώθουμε βαθιά μέσα μας την ανάγκη για μια ζωή για ειρήνη και ποιότητα, αλλά επίσης γιατί έχουμε βαθιά ριζωμένη στη φύση μας μια αίσθηση, που συνδυάζει το όνειρο με την πραγματικότητα.
Ας είμαστε όμως ρεαλιστές : οι γυναίκες ακόμα αντιπροσωπεύουν ένα καταπιεσμένο τμήμα και είμαι απόλυτα πεπεισμένη, ότι ένα από τα πρωταρχικά καθήκοντα των ανθρώπων του πνεύματος είναι ν’ αγωνιστούν για εξανθρώπιση και δημοκρατικοποίηση της σύγχρονης κοινωνίας δίνοντας στη γυναίκα τη θέση που της αρμόζει. Αυτός ο αγώνας έχει μια πλευρά θεσμική, που όμως αν υπάρχει η πολιτική θέληση είναι σχετικά εύκολο να διεξαχθεί. Υπάρχει επίσης μια πλευρά, αυτή που θίγει τη νοοτροπία, τις χιλιετείς συνήθειες και που δεν μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς τη μαχητική και επίπονη παρέμβαση του πολιτισμού. Όπως ο τιμημένος με το Nobel ποιητής μας λέει : “Για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή”.
Κυρίες αντιπρόσωποι, φίλες μου. Τι ευθύνη !
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν σ’ αυτή τη συνάντηση νάμαστε ειλικρινείς. “Ας αποκτήσουμε φίλους, καιρός να γνωρίσουμε τα πρόσωπά μας” όπως μας παροτρύνει ένας προ-κολομβιανός ποιητής.
Η πόλη του Μεξικού, μια πόλη πλημμυρισμένη από μνήμες και μνημεία ενός από τους πιο λαμπρούς πολιτισμούς, που δημιούργησε ο άνθρωπος μπορεί και πρέπει να γίνει σήμερα νησίδα καλής θέλησης και ελπίδας σ ‘ένα κόσμο, μάρτυρα της απανθρωπιάς στην αντιμετώπιση ανθρώπου από άνθρωπο.
Είναι σαφές αγαπητοί φίλοι, ότι μια πολιτιστική πολιτική απαιτεί πολιτική για την ειρήνη και πιστεύω, ότι είναι χρέος μας εδώ σ’ αυτή τη χώρα να καταγγείλουμε με δύναμη και σαφήνεια αυτούς, που την απειλούν και να βοηθήσουμε τα θύματά τους.
Στη φωνή μου ενώνεται εδώ η ηχώ της φωνής περισσοτέρων από 100.000 Αθηναίων, που ανταποκρινόμενοι στην έκκληση των Ελλήνων καλλιτεχνών και διανοούμενων, φώναξαν και τραγούδησαν στο Αθηναϊκό Στάδιο την αλληλεγγύη τους προς τον Παλαιστινιακό και Λιβανικό λαό. Ήταν μια πολιτιστική εκδήλωση. Ο λαός μας είναι συνηθισμένος να αγωνίζεται με μέσο τον πολιτισμό, “για το ψωμί του κόσμου όλου, τα τραγούδια και τον ήλιο”. Τα ποιήματα των τιμημένων με Nobel ποιητών μας έχουν φθάσει στους απλούς ανθρώπους και έχουν γίνει λαϊκά τραγούδια, όπλα στην υπηρεσία της ειρήνης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Ένας κόσμος ειρηνικός είναι αδιανόητος, αδύνατος, όσο σ’ ένα μεγάλο μέρος του κόσμου βασιλεύει η αδικία, η φτώχεια, η πείνα. Εδώ σ’ αυτόν ακριβώς τον τόπο στο Cancun, αρχηγοί κρατών είχαν συναντηθεί να συζητήσουν αυτό το πρόβλημα και όλοι διαπιστώσαμε με λύπη και απογοήτευση ότι η συνάντηση δεν απέδωσε κανένα χειροπιαστό αποτέλεσμα.
Αλλά σ’ αυτή την ίδια φιλική χώρα βρίσκονται συγκεντρωμένοι σήμερα περισσότεροι από εκατό Υπουργοί Πολιτισμού. Σε μας εναπόκειται να εκφραστούμε για αυτό το θέμα, σε μας εδώ η ευθύνη να πάρουμε θέση και να διαμαρτυρηθούμε ενάντια σε μια τέτοια ανισότητα που στερεί τη μισή ανθρωπότητα από μια ζωή αξιοπρεπή και από το δικαίωμα στον πολιτισμό και την ομορφιά. Σας θυμίζω τα λόγια του αγαπητού μας Amadou-Mahtar M’Bar : “Η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη να ζήσει στην εποχή της αλληλεγγύης, αν δεν θέλει να γνωρίσει την εποχή της βαρβαρότητας”.
Κυρίες και Κύριοι αντιπρόσωποι,
Γνωρίζουμε σήμερα πόσο η έκρηξη της τεχνολογικής προόδου και η επιταχυνόμενη ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας που κατέχει και ελέγχει μια μειονότητα κάνουν τον κόσμο μας εύθραυστο, τρωτό και διαπερατό στον κομφορμισμό και την τυποποίηση.
Δεν είμαστε αντίθετοι στην επικοινωνία, στην ανταλλαγή των πολιτιστικών αγαθών, σε γόνιμες συναντήσεις μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών αλλά αυτή η ανταλλαγή γίνεται σήμερα κάτω από αυθαίρετες συνθήκες, σε μια βάση ανισότητας σ’ ένα πλαίσιο προκαθορισμένο από ηγεμονικά πρότυπα πολιτιστικής και οικονομικής ανάπτυξης. Βλέπουμε την αλληλουχία των αρχαίων πολιτισμών κομματιασμένη, το παρελθόν γκρεμισμένο και τις θαυμάσιες ιδιαιτερότητες ξεθωριασμένες. Η μνήμη μας απειλείται και η ψυχή μας ξεραίνεται, η δημιουργικότητα ασφυκτιά, το παρόν ξεριζώνεται. “Όποιος δεν έχει παρελθόν δεν έχει παρόν”, λέει μια αραβική παροιμία. Αυτό το παρελθόν πρέπει ν’ αναδυθεί απ’ τα μουσεία για να γίνει πηγή έμπνευσης και δημιουργίας, να γίνει όργανο και χαρά του λαού.
Ελπίζω η συνάντηση αυτή του Μεξικού θα αποτελέσει ένα βήμα συνειδητοποίησης της σημαντικής συνεισφοράς για τη διεθνή κουλτούρα, των λαών που τους αποκαλούν “στο δρόμο της ανάπτυξης”. Για αιώνες και επειδή οι πολιτισμοί και οι αξίες τους ήταν διαφορετικοί απ’ αυτούς της Δύσης, ήταν αγνοημένοι και περιφρονημένοι. Είναι καιρός να δηλωθεί, ότι οι έννοιες του “ξένου” και του “άλλου” πρέπει να βρουν το αρχικό τους νόημα, που σημαίνει διαφορετικό ή ίσως μοναδικό, αλλά οπωσδήποτε όχι καλύτερο ή χειρότερο, μεγαλύτερο ή μικρότερο. Ας βρούμε εδώ όλοι μαζί και καθένας στη χώρα του τον τρόπο να δώσουμε υπόσταση σ’ αυτό το νέο όραμα, κάνοντάς το συγκεκριμένη πραγματικότητα, και κάνοντας τα παιδιά στα σχολεία να γνωρίσουν, να αγαπούν και να εκτιμούν τους πολιτισμούς όλου του κόσμου.
Κυρίες και Κύριοι αντιπρόσωποι, φίλοι μου,
Απ’ αυτή τη σκοπιά, αλλά σε πιο περιορισμένη κλίμακα, περιφερειακή, όπως σας είπε ήδη ο συνάδελφος και φίλος Jack Lang, τα δύο Υπουργεία μας Πολιτισμού έθεσαν τις βάσεις μιας νέας μορφής πολιτιστικής συνεργασίας οργανώνοντας στην Ύδρα τον περασμένο Μάη το μεσογειακό Συνέδριο, που ονομάστηκε : “Η Μεσόγειος του πάντα και του σήμερα”.
Διανοούμενοι και καλλιτέχνες συναντήθηκαν με πλήρη ελευθερία, έξω απ’ την κηδεμονία των κυβερνήσεών τους, ορισμένοι για πρώτη φορά, μίλησαν μεταξύ τους, προσπάθησαν να γνωριστούν και να κατανοήσουν ο ένας τον άλλο και έγιναν εθελοντικά αντιπρόσωποι των λαών τους και των πολιτισμών τους και πρεσβευτές των άλλων στη χώρα του ο καθένας. Το Συνέδριο αυτό υπήρξε χρήσιμο και πλούσιο. Ανάμεσα στις προτάσεις που έγιναν, ήταν και η ιδέα μιας κινητής έκθεσης των πολιτισμών της μεσογείου, με σκοπό την επιτάχυνση των πολιτιστικών ανταλλαγών ανάμεσα στη βόρεια και νότια Μεσόγειο και κάτι νομίζω με ξεχωριστό ενδιαφέρον για σας, δηλαδή η δημιουργία ενός πανεπιστημίου της Μεσογείου.
Είμαστε αποφασισμένοι να το κάνουμε πραγματικότητα . Η συνάντηση αυτή συγκεκριμενοποιεί την ιδέα μας για συνεργασία ανάμεσα σε διάφορους λαούς μέσα στα πλαίσια του σεβασμού της πολιτιστικής ταυτότητας του καθενός.
Η Μεσόγειος, αυτή η θάλασσα που για αιώνες έχει ενώσει λαούς, κοιτίδα μεγάλων ανθρώπινων δημιουργιών, αυτή η θάλασσα που γνώρισε τόσους πολέμους και καταστροφές θα συγκεντρώσει πιστεύω όλη την προσοχή αυτού του Συνεδρίου.
Απ’ το 1978 η Ελλάδα έχει υποβάλλει πρόταση, να κηρυχθεί η Μεσόγειος, θάλασσα της ανθρώπινης πολιτιστικής κληρονομιάς, ώστε να προστατευθούν οι ανεκτίμητοι θησαυροί που είναι συσσωρευμένοι στα βάθη της, σε διεθνή ύδατα, θησαυροί που απειλούνται απ’ αυτούς που λεηλατούν ναυάγια. Αυτή η εισήγηση θα σας υποβληθεί και πιστεύω ότι θα την υποστηρίξετε.
Αγαπητοί φίλοι,
Χαίρομαι που οι σχέσεις Ελλάδας και Αγγλίας είναι τόσο φιλικές, ώστε να μπορώ να μιλώ απλά, άμεσα, εγκάρδια. Έχετε καταλάβει, ότι θα σας μιλήσω γι’ αυτά τα μάρμαρα, που αλλού αποκαλούνται Ελγίνεια Μάρμαρα, αλλά που για μας θάναι πάντα τα Μάρμαρα του Παρθενώνα.
Δεν το νομίζω αναγκαίο να εξιστορήσω όλες τις λεπτομέρειες και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες η ζωφόρος του Παρθενώνα κατέληξε στην Αγγλία. Η Ελλάδα όπως ξέρετε βρισκόταν κάτω από Οθωμανικό ζυγό για 4 αιώνες. Αρχίσαμε την επανάσταση για την εθνική μας απελευθέρωση το 1821, τον ίδιο ακριβώς χρόνο που το Μεξικό αποκτούσε την ανεξαρτησία του. Αλλά μετά 18 χρόνια ήταν πολύ αργά, για να σωθούν τα μάρμαρα αυτά.
Είναι τώρα περίπου 6 μήνες αφότου τόλμησα να προτείνω, να επιστραφούν τα μάρμαρα πίσω στην Ελλάδα. Από τότε έχει ξεσηκωθεί μια μικρή θύελλα. Αυτό που βρίσκω πιο ενδιαφέρον είναι, ότι μετά από μια συνέντευξη, που έδωσα στο BBC, έλαβα εκατοντάδες γράμματα από ιδιώτες και οργανώσεις της Βρετανίας, που με έχουν ενθαρρύνει. Διακρίνω σ’ αυτά τα γράμματα την αγάπη του αγγλικού λαού για δικαιοσύνη και ομορφιά. Άλλωστε η ιεροσυλία του Elgin είχε ήδη από τότε ξεσηκώσει την κατακραυγή στην ίδια την Αγγλία. Συντετριμμένος ο άγγλος Dodwell έγραφε : “Υπέστην την ταπείνωση να παρίσταμαι στην απογύμνωση του Παρθενώνα από τα λαμπρότερα γλυπτά του και στην καταστροφή μερικών θαυμάσιων αρχιτεκτονικών τμημάτων του ναού”. Ο δε Λόρδος Βύρων γράφει : “Όταν τα θαύματα των αιώνων, που ο χρόνος και η βαρβαρότητα σεβάστηκαν, λεηλατούνται και καταστρέφονται δεν υπάρχει συγνώμη, οποιοσδήποτε κι αν είναι ο δράστης αυτής της δειλής καταστροφής. Μιλώ αντικειμενικά. Εγώ είμαι με το μέρος της Ελλάδας και δεν πιστεύω, ότι η λεηλασία είτε στις Ινδίες είτε στην Αττική τιμά την Αγγλία.
Ο Λόρδος Elgin είχε ισχυρισθεί, ότι η πράξη του είχε σαν κίνητρο τον ιδεαλισμό, γιατί θεώρησε αναγκαίο να σώσει τα μάρμαρα αυτά “από χέρια άξεστα και πνεύματα αδιάφορα”. Θα σας πω μια μικρή ιστορία πάνω σ’ αυτό : Η Ακρόπολη κατεχόταν από οθωμανικές δυνάμεις, πολιορκημένες από τον ελληνικό εθνικοαπελευθερωτικό στρατό. Οι Οθωμανοί κατακτητές της Ακρόπολης έμειναν από πολεμοφόδια και άρχισαν τότε να καταστρέφουν τους κίονες για να αφαιρέσουν το μολύβι να κάνουν μ’ αυτό βόλια κανονιών. Οι Έλληνες τους έστειλαν ένα μήνυμα, που το βρίσκω ιστορικό : “Μην αγγίξετε τους κίονες της Ακρόπολης. Θα σας στείλουμε βόλια”. Και τόκαναν. Ήταν αυτά τα άξεστα χέρια που βάσταξαν τα βόλια και τα αδιάφορα πνεύματα, που αντάλλαξαν τη ζωή τους για να περισώσουν την κληρονομιά τους.
Ο μεγάλος μας ποιητής Γιάννης Ρίτσος εκφράζει το αίσθημα όλου του λαού, όταν γράφει : “Αυτές οι πέτρες δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό…”.
Πιστεύω ότι ήρθε ο καιρός αυτά τα μάρμαρα να γυρίσουν πίσω στο γαλάζιο ουρανό της Αττικής, στο φυσικό τους χώρο, εκεί όπου αποτελούν δομικό και λειτουργικό μέρος ενός μοναδικού συνόλου. Και αυτό μπορεί να γίνει τώρα, που η Ελλάδα με τη βοήθεια και την τεχνική συνεργασία όλου του κόσμου έχει σηκώσει σκαλωσιές γύρω από τα Προπύλαια, το Ερεχθείο και τον Παρθενώνα σε μια γιγαντιαία προσπάθεια να σωθεί η Ακρόπολη που απειλείται από τη φθορά του χρόνου και τη ρύπανση της εποχής μας.
Κύριε Γενικέ, Κυρίες και Κύριοι αντιπρόσωποι,
Η Κυβέρνηση της Ελλάδας με επιφόρτισε με την ευθύνη να σας αναγγείλω εδώ, ότι η Ελλάδα με τη μεσολάβηση της Διακρατικής Επιτροπής για την προώθηση της επιστροφής πολιτιστικών θησαυρών στις χώρες καταγωγής τους, σύμφωνα με τις τυπικές διαδικασίες και σύμφωνα με τη νομοθεσία που ισχύει σήμερα στην Αγγλία, θα ζητήσει επίσημα την επιστροφή των μαρμάρων της Ακρόπολης. Δεν είμαστε αφελείς. Ίσως νάρθει η μέρα που αυτός ο κόσμος θα δημιουργήσει άλλα οράματα, άλλες αντιλήψεις για την ιδιοκτησία, την πολιτιστική κληρονομιά και την ανθρώπινη δημιουργία. Και καταλαβαίνουμε πολύ καλά ότι τα μουσεία δεν μπορεί ν’ αδειάσουν. Αλλά επιμένω να σας υπενθυμίσω, ότι για την περίπτωση των μαρμάρων της Ακρόπολης δεν ζητούμε την επιστροφή ενός πίνακα ή ενός αγάλματος. Ζητάμε την επιστροφή τμήματος ενός μοναδικού μνημείου, ξεχωριστού συμβόλου ενός πολιτισμού. Βέβαια, ο Παρθενώνας δεν είναι δυστυχώς το μόνο δείγμα ακρωτηριασμένου μνημείου. Η Ελλάδα απευθύνεται στις χώρες, που έχουν γνωρίσει ανάλογες εμπειρίες, έχουν υποστεί τις ίδιες καταστροφές και δηλώνει, ότι υποστηρίζει και θα υποστηρίζει πως τα ακρωτηριασμένα και σκορπισμένα στον κόσμο τμήματα πρέπει να γυρίσουν στις χώρες στις οποίες ανήκουν και πρέπει να ενσωματωθούν ξανά στον τόπο και το χώρο όπου κυοφορήθηκαν και δημιουργήθηκαν γιατί αποτελούν την ιστορική, θρησκευτική και πολιτιστική κληρονομιά των λαών που τα γέννησαν.
Αγαπητοί φίλοι, ήταν ο άγγλος Hobhouse, κατόπιν Λόρδος Bronkton, που όταν επισκέφθηκε τη σκλαβωμένη Αθήνα το 1809, μας έδωσε μια μαρτυρία συναρπαστική : Ένας γέροντας έλληνας τον πλησίασε και με φωνή τρεμάμενη από πίκρα του είπε : “Άγγλοι, μας κλέβετε τα έργα των προγόνων μας. Φυλάξτε τα καλά, γιατί θάρθει η μέρα που οι Έλληνες θα τα ζητήσουν”.
Δεν χρειάζεται να προσθέσουμε τίποτα σ’ αυτό. Οι Άγγλοι φίλοι μας τα φύλαξαν καλά. Σήμερα με σταθερή φωνή απαιτούμε τα μάρμαρά μας. Κυρίες και Κύριοι αντιπρόσωποι, Κύριε Γενικέ, το αίτημά μας είναι απόλυτα νόμιμο. Στο όνομα του πολιτισμού και της δικαιοσύνης, ζητούμε την ηθική σας υποστήριξη. Μένω με την ελπίδα.
