Διεθνής Συνάντηση
Παρθενώνας – Η Ακεραιότητα ενός Μνημείου-Συμβόλου
Ο Ρόλος των Πολιτών
Μια Διεθνής Εκστρατεία
Αμφιθέατρο Μουσείου Ακρόπολης, 26/06/2014
Ομιλία του Προέδρου του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη
κ. Χριστόφορου Δ. Αργυρόπουλου
Η Επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα
1. Το αίτημα της επιστροφής των γλυπτών, που η αμεσότητα και εκφραστικότητα της Μελίνας προσδιόρισε ως «μάρμαρα του Παρθενώνα», ως αντίδραση στην άστοχη ονομασία τους σαν «ελγίνειων», θεμελιώνεται στην έννοια της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Με τον όρο αυτό νοείται η ευθύνη όλων των μελών της ανθρώπινης οικογένειας να προστατεύουν τα μνημεία, τις ποικίλες δηλαδή εκφράσεις της συνεχούς δημιουργικής δραστηριότητας όπου γης, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η οικουμενική συνεργασία προϋποθέτει την πολλαπλότητα των διαφορετικών παραδόσεων κάθε πολιτικής κοινωνίας, ώστε η εξέλιξη και η πρόοδος, μέσα από τον αμοιβαίο σεβασμό της ιδιαιτερότητας κάθε Χώρας και την πολιτισμική όσμωση, να διασφαλίζει τη λογική, ηθική και αισθητική σύνθεση και αρμονία τους σε ένα κόσμο ενότητας, πλουραλισμού και ελευθερίας.
2. Η κοινή πολιτιστική κληρονομιά ορίζεται από τον ιστορικό χρόνο και τον φυσικό χώρο των μνημείων κάθε Χώρας. Τα μνημεία δημιουργούνται σε δεδομένες συνθήκες, σε συγκεκριμένους τόπους, με ορισμένο σκεπτικό. Η άριστη, λοιπόν, συντήρησή τους τείνει να αποκαταστήσει, στο μέτρο του δυνατού, την αρτιότητα κάθε μνημείου, αλλά και του περιβάλλοντος χώρου, ώστε να κατανοηθούν οι ιδέες που εμπεριέχει κάθε μνημείο πολιτισμού. Πολύ περισσότερο όταν έχει μεσολαβήσει η βίαιη αφαίρεση αναπόσπαστων μερών του, όπως ακριβώς είναι ο γλυπτός διάκοσμος ενός ναού, που καταδεικνύει ακραία έλλειψη σεβασμού στο αδιάσπαστο σύνολο του ιστορικού μνημείου.
3. Ο Παρθενώνας συμβόλιζε και συναιρούσε τις δημοκρατικές αξίες, την πρωταρχία του Λόγου και τη λατρεία του κάλλους, τα βασικά, δηλαδή χαρακτηριστικά του πολιτεύματος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ο περίοπτος αυτός ναός της Ελευθερίας, της Γνώσης και της Ομορφιάς ορίζεται από το αττικό τοπίο, τη χάρη του και το φως του, το περιβάλλον που όρισε το ελληνικό «μέτρο». Τα μοναδικής ωραιότητας γλυπτά του Παρθενώνα αναδεικνύονται μόνο σε σχέση με το φυσικό χώρο τους, τον Ιερό Βράχο, απέναντι στην Πνύκα, πάνω από το Θέατρο του Διονύσου και την Αγορά. Η βίαιη απόσπαση και η παρουσίασή τους στο ημίφως περίκλειστου χώρου, χωρίς καμιά αναφορά στη διαύγεια και το φως του τοπίου, δεν τα αδικεί μόνο: διασπά την ενότητα του κτιρίου, του διακόσμου και του περιβάλλοντος χώρου, τα απογυμνώνει από την ιδιαίτερη ομορφιά τους, τα απομαγεύει. Τους στερεί το νόημα, την αξία και την υπέρβαση που αποπνέει τόσο το μνημείο, από το οποίο αφαιρέθηκαν βάναυσα, αφύσικα και παράλογα, όσο και η αισθητική αυταξία του χώρου.
4. H οικουμενική πρωταρχία, αλλά και η εθνική σημασιολόγηση των «μαρμάρων του Παρθενώνα», ως του «κατ’ εξοχήν συμβόλου της ελληνικής ταυτότητας, των δεσμών της με το παρελθόν και της συνεισφοράς της στον ευρωπαϊκό πολιτισμό», ενοποιούνται και νομιμοποιούν τον δίκαιο, ορθό και λογικό χαρακτήρα του ελληνικού αιτήματος. Η επιστροφή των «μαρμάρων» και η τοποθέτησή τους στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης που βρίσκεται σε οπτική επαφή και διάλογο με τον Παρθενώνα, επιτρέπει τη συνολική θέαση του μνημείου και του χώρου του, ώστε να κατανοηθεί η αξία των γλυπτών, ως αναπόσπαστων μερών του Παρθενώνα και να αναδειχθεί το μεγαλείο του ναού, όπως οικοδομήθηκε και διακοσμήθηκε. Όσοι, καλοπροαίρετα ή ρεαλιστικά, υποτιμούν το αίτημα αυτό, παραγνωρίζουν, ότι οι πολίτες όλου του Κόσμου και κατ’ εξοχήν οι Έλληνες δικαιούνται να απαιτήσουν την Ολότητα του Παρθενώνα, αφού η προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος και των μνημείων αποτελεί αξίωση καθενός, όπως ορίζει το Σύνταγμα.
5. Η τελευταία ελληνική πρωτοβουλία να επιδιωχθεί η διαδικασία διαπραγματεύσεων ανάμεσα στη Χώρα μας και το Ενωμένο Βασίλειο στο πλαίσιο και υπό την αιγίδα της UNESCO, αποτελεί ένα βήμα. Η πρόοδος των συζητήσεων απαιτεί γενναιοφροσύνη, καλοπιστία και συναίσθηση ευθύνης για την κοινή πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας. Όσα μέλη της διεθνούς κοινότητας αρνούνται ή δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να συμμεριστούν την ευθύνη αυτή υπερασπίζονται μια άδικη και αδιέξοδη θέση. Τούτο δεν αποτελεί αβάσιμη αισιοδοξία, παρηγορητική αυταπάτη ή αγνόηση της πραγματικότητας. Ο Παρθενώνας αναγέρθηκε και επιμένει, παρ’ όλες τις
καταστροφικές επιθέσεις που δέχθηκε και τον ακρωτηριασμό που υπέστη, να ανθίσταται. Και επιβάλλει, ό,τι επεσήμανε ο σοφός νεοέλληνας, πως «δεν αρκεί να μιλάς για την αγάπη – πρέπει ν’ αγαπάς κι’ όλας». Δεν αρκεί να υμνούμε το μνημείο, πρέπει και να το προστατεύουμε. Δεν αρκεί να διατηρούμε αποκομμένα και διάσπαρτα τα συστατικά μέρη του. Πρέπει, στο όνομα της ομορφιάς και της δικαιοσύνης, να διεκδικήσουμε την επιστροφή των ξενιτεμένων, αρπαγμένων, γλυπτών του, που παραμένουν αμετάθετα, όπως δηλαδή «ετάχθησαν»: να διακοσμούν ένα μοναδικό μνημείο με το οποίο συνιστούν ενιαίο και ανεπίδεκτο χωρισμού σύνολο. Ένα μνημείο του παγκόσμιου πολιτισμού, το οποίο αρμόζει ιδανικά με το περιβάλλον του και με τις πολιτισμικές αξίες που το εμψύχωναν. Το ελληνικό αίτημα επιβάλλεται από την ανάγκη προστασίας του πολιτισμικού περιβάλλοντος με την αποκατάσταση της ενότητας του μνημείου, όπως αυτό εντάσσεται στον ιστορικό και φυσικό του χώρο. Ανάγκη κατ’ εξοχήν αισθητική με καταφανή, όμως, και ανεπιφύλακτη ηθική θεμελίωση.
